یشرفت فناوری تغییرات مهمی در نوع زندگی انسان‌ها ایجاد کرده؛ تغییراتی که دامنه‌شان حتی تا نحوه پرورش فرزندان نیز رسیده است. کودکان نسل جدید به نوعی با وسایل دیجیتالی به دنیا می‌آیند، پرورش یافته و بزرگ می‌شوند.
گاهی حس رقابت و چشم هم چشمی خانواده ها به تمایل کودکان به تکنولوژی و موبایل ، دامن می زند و آن را نوعی با کلاسی و با فرهنگ بودن تلقی می کنند .
اما این به اصطلاح با کلاسی و با فرهنگ بودن چه عواقبی را برای نهال های نوپای زندگیمان به دنبال دارد و آیا می تواند موجب افزایش ضریب هوشی و توانایی آنها شود؟، این مسئله ای است که در هیاهوی زندگی های مجازی به دست فراموشی سپرده شده است.
بعضی اوقات کودکان چنان در دنیای جدید و جذاب تکنولوژی غرق می شوند که هیچ غریق نجاتی نمی تواند آنها را از خطراتی که در کمینشان است آگاه کند.
آکادمی امریکایی کودکان (AAP) توصیه کرده کودکان روزانه بین یک تا دو ساعت مقابل نمایشگرها سپری کنند. همچنین پژوهشگران این موسسه معتقدند کودکان زیر ۲ سال باید به‌کلی از تعامل با این دستگاه‌ها دوری کنند، هرچند نتایج تحقیقات پایگاه Zero to Three نشان می‌دهد ۳۸ درصد این کودکان با یک دستگاه موبایلی کار کرده‌اند. ۲ سال پیش این عدد فقط ۱۰ درصد بود.
استفاده بیش از حد از این وسایل تاثیرات منفی بسیار دارد. چاقی مفرط دوران کودکی، به‌هم‌ریختگی الگوی خواب و بروز رفتارهای ناهنجار اجتماعی بخشی از این مشکلات است. البته این دستگاه‌ها کارکردهای مثبت بسیاری هم برای کودکان دارند، اما نوع به‌کارگیری آنها باید مسئولانه باشد و سبب یادگیری مهارت‌های مفید بشود.
سوق دادن بچه‌ها به فعالیت‌های دیگر ممکن است چندان هم دشوار نباشد. موبایل و تبلت تنها چیزهای موجود در دنیا نیستند و دوری کردن از آنها شاید زمان گرانبهایی برای سایر فعالیت‌ها در اختیار قرار بدهد، مثل وقتی که به‌جای استفاده از تکنولوژی ۳D، در دنیای واقعی با کودکتان در تعامل باشید و او را جایی ببرید که با همسالانش نیز آشنا شود.
نمایشگرها نمی‌توانند جایگزین تجربه‌های به‌یادماندنی کودکی شوند؛ لحظاتی هرچند کوچک مثل پارک رفتن، خراب کردن اسباب‌بازی، بازی‌های دسته‌جمعی با بقیه بچه‌ها و سایر فعالیت‌هایی که هرکدام ممکن است بار آموزشی و تجربی بسیار بیشتری نسبت به تعاملات دیجیتالی داشته باشد.
می‌توان با قاطعیت گفت بهترین شیوه در ایجاد تعامل کودکان با دنیای واقعی و سوق دادن آنها به فعالیت‌های شیرین در آنجاست؛ جایی که بهتر از هر محتوا و کانال دیجیتالی زندگی آغاز می‌شود و ادامه پیدا می‌کند.
وقتی کودکان با گوشی هایشان به خواب می روند
وقتی ما بچه بودیم برایمان لالایی یا قصه می‌گفتند تا خوابمان ببرد. نسل بعد عروسک و خرس پشمالویشان را بغل می‌گرفتند و می‌خوابیدند اما بچه‌های امروزی بدون آی‌فون و تبلت زیر پتو نمی‌روند! مطالعاتی که به تازگی انجام گرفته حاکی از آن است که تبلت‌ها و تلفن‌های همراه هوشمند به‌ویژه اگر کودک بلد باشد با استفاده از آن برای دیگران پیامک بفرستد یا پیامک‌های دریافتی را بخواند، الگوی خواب او را مختل می‌کند و این مساله نه فقط بر هوش کودک بلکه حتی بر رشد جسمی او نیز تاثیر منفی خواهد داشت.
مشکلاتی که در اثر استفاده از تبلت وگوشی برای انگشتان بچه ها ایجاد می شود
در حالی که خیلی از پدرها و مادرها نگران سلامت روانی فرزندشان هستند که دائم سرش را در تبلت کرده و توجهی به اطرافش ندارد، متخصصان درباره آسیب‌های انگشت و دست کودکان که به دلیل استفاده طولانی‌مدت از صفحات لمسی ابزارهای الکترونیکی به وجود می‌آید، هشدار می‌دهند. بر اساس مطالعاتی که در دانشگاه مریلند آمریکا انجام شده استفاده طولانی‌مدت کودکان از آی‌پد، آی‌فون، تبلت و… باعث می‌شود فرصت کمتری برای انجام بازی‌های معمولی و کارهایی مانند نقاشی کشیدن و… داشته باشند. به این ترتیب عضلات کودک روز به روز تحلیل می‌رود و حرکاتش تاخیر بیشتری خواهند داشت.
بنابر توصیه‌های آکادمی پزشکی اطفال آمریکا بچه‌های زیر ۲ سال نه‌تنها باید به تبلت، تلفن‌همراه هوشمند، لپ‌تاپ و… دسترسی نداشته باشند، بلکه اصلا جلوی هیچ نوع صفحه‌نمایشی ننشینند. کودکان ۶-۲ سال نیز نباید بیشتر از ۲ ساعت از روزشان را با این گجت‌ها بگذرانند. علاوه بر این متخصصان این انجمن به والدین توصیه می‌کنند از گذاشتن تلویزیون و رایانه در اتاق خواب کودک پرهیز کنند.
بر اساس یک مطالعه که در سال ۲۰۱۴ در دانشگاه فیلادلفیا صورت گرفته است، بیش از یک سوم کودکان زیر یک سال از تبلت یا گوشی هوشمند استفاده می‌کنند و اکثریت کودکان دو ساله تجربه استفاده از تبلت یا گوشی هوشمند را دارند که آماری نگران‌کننده است. گرچه در ایران تحقیقی جهت ارائه آمار انجام نشده است، اما با نگاهی به اطراف خود به این نتیجه می‌رسیم که احتمالا آمار داخل ایران هم تفاوت چندانی با این آمار نخواهدد داشت. در مجموع بهتر است اجازه دهید دنیای کودکان تنها به یک صفحه نمایشگر محدود نگردد زیرا درگیر بودن کودک با دنیای واقعی اهمیت بسزایی در رشد ذهنی، اجتماعی، ارتباطی و عاطفی کودک دارد و برای پرورش خلاقیت در کودک ضروری است.
زیان‌های استفاده از تبلت برای کودکان
پزشکان و درمان‌گران معتقدند استفاده‌ی زیاد از تبلت یا گوشی هوشمند و وقت گذراندن با آن صفحه نمایش جذاب، می‌تواند آسیب‌های بلند مدتی را در کودکان ایجاد کند. اینکه والدین بدون نظارت، مراقبت و محدودیت، این ها را در اختیار کودکان نوپایشان قرار می‌دهند، اشتباه بزرگی است. گرچه از دیرباز تلویزیون‌ها و بازی‌های ویدئویی همراه جدانشدنی زندگی کودکان بوده‌اند، اما تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند به دلیل ویژگی قابل حمل بودن، بیشتر کودکان را درگیر خود کرده‌اند. در گذشته کودکان حداقل در ماشین، مدرسه یا سر میز شام از آن صفحه نمایش‌های مسحورکننده در امان بودند اما متأسفانه شاهد این مسأله هستیم که کودک حتی در راه رسیدن به مدرسه نیز همان اندک زمان را به جای نگاه کردن به منظره بیرون یا صحبت با والدین یا خواهر و برادرش، سرگرم بازی با گجت خود است. در اینجا برخی از مهم‌ترین صدمه‌هایی را مرور می‌کنیم که سرگرم شدن بیش از حد کودکان با این ابزارهای هوشمند، برای آنها در پی خواهد داشت.
۱. آسیب به چشم‌ها
اینکه کار کردن بیش از اندازه با گجت‌ها و نگاه کردن طولانی مدت به صفحه نمایش آنها منجر به خشک شدن چشم‌ها می‌گردد امری بدیهی بوده و بر هیچکس پوشیده نیست. اما آسیب‌های احتمالی برای کودکان بسیار گسترده‌تر است. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که نگاه کردن طولانی مدت به صفحه نمایش گوشی هوشمند یا تبلت می‌تواند منجر به آسیب‌هایی گاه دائمی یا بلند مدت به چشم کودک گردد. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به خشکی چشم، احساس درد، تاری دید، دوبینی و سردرد ناشی از فشار به چشم‌ها اشاره کرد. این آسیب‌ها معمولا در اثر استفاده طولانی مدت و مداوم از تبلت، بدون استراحت دادن به چشم‌ها ایجاد می‌گردد. عدم توجه به هشداری که چشم‌ها از طریق ایجاد درد، سوزش یا خشکی ایجاد می‌کنند، ممکن است منجر به فشار به چشم و در نهایت تنبلی چشم یا نزدیک‌بینی گردد. هر چند اصلی‌ترین علت بیماری‌های چشمی، وراثت است اما اثرات محیطی را نمی‌توان نادیده گرفت. همچنین نور آبی که از تبلت یا گوشی هوشمند ساطع می‌شود در دراز مدت برای چشم مضر است و حتی می‌تواند منجر به اختلال در خواب کودک گردد.
۲. ضعف ماهیچه‌ها
تحرک، بخش جدایی‌ناپذیر رشد کودک است. این تحرک تنها به راه رفتن کودک محدود نمی‌شود، بلکه حتی تحرک ماهیچه‌های بخش‌های کوچک‌تر بدن از جمله انگشت‌ها را نیز در بر می‌گیرد. دکتر لیندزی مازرولی عنوان می‌کند: «اگر کودکان نوپا تمام وقت خود را به جای اینکه صرف فعالیت‌های مداد و کاغذی کنند، پای صفحه نمایش تبلت یا گوشی هوشمند صرف کنند، ماهیچه‌های آنها که به این فعالیت‌ها نیاز دارد، ضعیف باقی می‌مانند.» هر چه سطح فعالیت جسمانی کودک به ویژه در سنین پایین‌تر بیشتر باشد، بیشتر با محیط در ارتباط باشد، به کاوش بپردازد و لمس اشیاء را تجربه کند، بدنش از رشد جسمانی کامل‌تری برخوردار خواهد شد.
۳. محدود شدن یادگیری
مغز کودک در طول دوره یک سالگی با سرعت بالایی در حال توسعه و رشد است. کودکان در سن پایین از تعامل با محیط بسیار بیشتر و بهتر یاد می‌گیرند تا محدود شدن دنیایشان به یک صفحه نمایشگر. لازم است کودکان در تعامل با دیگران درگیر شوند و حتی نکات جزئی مثل برقرار کردن تماس چشمی را در این تعاملات بیاموزند. یادگیری این مسائل در این سن ضروری است و بعدها نمی‌توان آن را جبران نمود. همچنین داشتن تعامل با پدر و مادر در سنین پایین‌تر بسیار ضروری‌تر است و منجر به ارتقای دامنه لغات کودک می‌گردد. تحقیقات نشان داده یادگیری زبان، ارتباطات اجتماعی، توانایی همدلی و رشد عاطفی بستگی به همین تعاملات به ویژه در سنین اولیه دارد. به گفته دکتر کاترین استاینر، روانشناس بالینی دانشگاه هاروارد، علاوه بر شناخت و ارتباط با دنیای بیرون، کودکان باید اضطراب‌هایشان را بشناسند و بتوانند آن را با والدین در میان بگذارند. بنابراین گاه نیاز است تنهایی با خویشتن را تجربه کنند تا فرصتی برای شناختن خودشان داشته باشند.
علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند کودکان ۳ تا ۵ ساله‌ای که والدینشان به جای کتاب‌های کاغذی، از روی کتاب‌های الکترونیکی برایشان کتاب می‌خوانند، مهارت پایین‌تری در درک مطلب دارند.
راهنمای استفاده از تبلت یا گوشی هوشمند برای کودکان
بهتر است والدین از زمان استفاده‌ی کودک از تبلت یا گوشی هوشمند به عنوان فرصتی جهت تعامل میان خود با فرزندشان بهره جویند و آن فعالیت یک نفره را تبدیل به تجربه‌ای سه نفره کنند. رشد مغزی و زبانی هنگامی به اوج می‌رسد که والدین با کودک در مورد آنچه انجام می‌دهد یا می‌بیند به گفتگو بپردازند، در مورد مفاهیم مهم بحث کنند، به تبادل ایده بپردازند و آنچه روی صفحه نمایش وجود دارد را به مسائل دنیای واقعی ارتباط دهند؛ مانند هنگامی که پدر یا مادر کتاب قصه‌ای را برای کودک می‌خوانند و با یکدیگر درگیر یک تجربه‌ی دو یا سه نفره می‌شوند.
هرگز به کودک نوپای خود اجازه ندهید هنگامی که بیرون از خانه هستید نیز غرق در صفحه نمایش تبلت یا گوشی باشد. استفاده کودک را به زمان و مکان‌های خاص و مشخصی محدود کنید.
از تبلت به عنوان روشی برای ساکت کردن کودک یا رشوه دادن به او استفاده نکنید. با این کار به جذابیت گجت برای کودک دامن می‌زنید.
روی اپلیکیشن‌هایی که برای کودک نصب می‌کنید، هدف آن، حرفی که برای کودک دارد، نحوه بیان محتوا و مفید بودن آن حساسیت ویژه به خرج دهید و روی سرگرمی‌های کودکتان نظارت داشته باشید تا فاقد هر گونه محتوای جنسی یا خشونت‌بار باشد. ترجیحا از اپلیکیشن‌هایی استفاده کنید که مختص سن کودکتان است. بهترین حالت این است که تعداد اپلیکیشن‌های صرفا سرگرم‌کننده محدودتر باشد و کودک بیشتر به اپلیکیشن‌هایی خو بگیرد که در عین سرگرمی محتوای آموزشی نیز داشته باشند.
تعادل میان فعالیت‌ها را از یاد نبرید. صرف کردن وقت زیاد به پای تبلت یا گوشی به معنای اختصاص دادن وقت کمتر به سایر فعالیت‌ها مانند بازی با بچه‌ها یا مطالعه است.
در آخر اینکه کودکان آیینه‌ی رفتار شما هستند. اگر کودک ببیند پدر یا مادرش یا هر دو، وقت زیادی را به تبلت یا گوشی خود اختصاص می‌دهند، قانون‌گذاری برای او چندان مفید واقع نمی‌شود چرا که او نیز احتمالا همان رفتار را انجام خواهد داد. بهترین راه برای نشان دادن راه و روش درست به کودک، انجام دادن و رعایت کردن آن توسط خود والدین است.
دکتر مریم زارعی روانشناس خانواده در گفت وگو با تبریز بیدار، با بیان این نکته که امروزه سن استفاده از وسایل الکترونیکی پایین آمده اظهار داشت: در جامعه کنونی به دلیل اشتغال اغلب والدین ، آنها نمی توانند زمان زیادی را برای فرزندان خود اختصاص دهند و معمولا کم حوصله و خسته هستند.بنابرین گوشی وتبلت را به عنوان بهترین سرگرمی برای کودکان خود در نظر می گیرند.
این روان شناس در خصوص تغییرات سبک زندگی و تاثیر آن بر فرزندان عنوان کرد: امروزه خانواده ها تمایل زیادی که فرزند آوریی ندارند و بیشتر خانواده ها تک فرزندی را ترجیح می دهند که این مسله باعث می شود کودک هم باز یهای زیادی نداشته باشد وبر همین اساس استفاده از گوشی ها وتبلت ها جای بازی در فضای واقعی را می گیرد.
زارعی ادامه داد: وقتی والدین حقوق کودک را نادیده می گیرند و موبایل و تبلت را در اختیار او می گذارند یعنی نیازهای طبیعی او از جمله نیاز به فعالیت، جنب وجوش و دویدن را از او سلب می کنند.
این روانشناس خانواده عنوان کرد: نباید در بازی های کودکان افراط و تفریط وجود داشته باشد و والدین باید برای بازی کودک خود زمان تعیین کنند. وخود آن ها نیز باید در زمینه ی استفاده از این تکنولوژی الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند.
زارعی در پایان خاطر نشان کرد: نباید فراموش کنیم که زندگی در دنیای واقعی ودر تعامل با هم سالان به مراتب آموزنده تر وشیرین تر از گیر کردن در فضای مجازی است.
جمع‌بندی
افراط و تفریط در موضوع استفاده کودکان از وسایل هوشمند نادرست است. یعنی اینکه تبلت یا گوشی هوشمند را به صورت نامحدود یا بدون مراقبت در اختیار کودک قرار داده و او را به حال خود رها کنیم یا برعکس او را به دلیل ترس از خطرات موجود، از این ابزارهای تکنولوژیک دور کنیم، هر دو آسیب‌زا است. بهترین روش این است که با در نظر گرفتن مزایا و معایب ، شرایط را برای استفاده‌ی مناسب کودک خود از این ابزارها فراهم کنید تا نه تنها به رشد او صدمه‌ای وارد نشود، بلکه این فرایند رشد با سرعت و کیفیت بهتری طی شود.
یادداشت از :خانم بتول حیدری
